Aanpak Begeleidingsethiek
Inleiding
De ethische aspecten van verduurzaming komen hier aan de orde: als best practice volgen we hier de Aanpak Begeleidingsethiek. Ethiek gaat over de vraag of de impact van een verandering wenselijk is vanuit het perspectief van verschillende belanghebbenden. Belanghebbenden kunnen binnen de organisatie zijn: bestuurders, managers, leidinggevenden, professionals (denk aan artsen, accountants, advocaten, administratie, technici) en medewerkers, Maar ook de interne en externe toezichthouders kunnen belanghebbend zijn, financiers en investeerders, klanten en toeleveranciers.
De ESRS rapportagestandaarden vragen uitdrukkelijk verantwoording af te leggen wat de impact van verandering is voor stakeholders.
Wat is ethiek?
Ethiek is een filosofische discipline die zich bezighoudt met de vraag wat ‘juist handelen’ is. Ethiek biedt geen checklist wat goed en fout is, maar ontwikkelt methodieken om tot een oordeel te komen over wat goed en fout handelen is. Een belangrijk doel van een ethische afweging is te zorgen dat de uiteindelijke plan en de uitvoering daarvan in lijn is met de geldende maatschappelijke opvattingen over wat ethisch is. De SIIA biedt een aantal handvatten om tot die afwegingen komen.[1]
Een ethisch kader is geen checklist om te bepalen wat goed is, maar is een lijst van aandachtspunten bij het vellen van een oordeel.
Ethische dialoog met stakeholders
In plaats van de impact van een verandering in zijn algemeenheid te beoordelen (en deze in zijn geheel af te wijzen of te omarmen), is het vaak zinvoller om de verschillende aspecten van die verandering een verandering in een specifieke context te begeleiden en daarbij oog te hebben voor de verschillende kanten van de impact.
De methodiek om veranderingen en de verwevenheid met de huidige situatie te integreren is die van de dialoog, waarin verschillende belanghebbenden (experts op relevante terreinen, eindgebruikers, management en degenen in de organisatie die anders moeten gaan werken) het creatieve gesprek aangaan om deze aandachtspunten en eisen uit vaak heel verschillende en gewoonlijk gescheiden domeinen te vertalen naar concrete aanpakken.
Aanpak Begeleidingsethiek
Om de ethische aspecten van een plan of verandering in kaart te brengen, moet het zo concreet mogelijk zijn: des te concreter het plan voor de verandering, des te preciezer ook de impact in kaart kan worden gebracht. Belangrijk is bij de analyse wie impact ondervinden breed te kijken: ook naar indirecte effecten op belanghebbenden.
Een belangrijk onderdeel van de dialoog is het bedenken van aanpassingen van het plan, de huidige situatie om de positieve impact te versterken en negatieve aspecten weg te nemen. Hierbij kan worden gekeken naar aanpassing van het plan zelf, maar dat kunnen ook aanpassingen zijn in de context of verbeteringen in de uitvoering van het plan.
Uiteindelijk moet een beslissing genomen worden of het plan uitgevoerd moet worden, of er maatregelen genomen moeten door details van het plan te veranderen, of de introductie van de verandering aan te passen, dan wel de context te veranderen of maatregelen gericht op betrokkenen (denk aan training, schadevergoeding of beloning, voorlichting enz.)
Doeltreffendheid/effectiviteit
Bij doeltreffendheid moet worden afgewogen of de voorgestelde maatregel voldoende bijdraagt aan het doel dat voor ogen staat. Dit vergt dan ook een vooruitziende blik. Hoe waarschijnlijk is het dat met de verandering daadwerkelijk het gestelde doel (of doelen) wordt/worden bereikt?
Noodzakelijkheid/subsidiariteit
Bij de beoordeling of een plan noodzakelijk en subsidiair is moet worden gekeken naar alternatieven om het gestelde doel/de gestelde doelen te halen. Vervolgens moet worden vastgesteld of de verandering het minst ingrijpende middel is om dat doel/die doelen te bereiken.
Proportionaliteit
De laatste stap in de afweging is het vaststellen van de proportionaliteit. De vraag of een plan/aanpak proportioneel is hangt samen met de impact van de het plan op het individu, tegenover het gewicht van de doelen die worden nagestreefd. Het gaat dus om een belangenafweging tussen de impact op betrokkenen enerzijds en het nagestreefde belang anderzijds. In zijn algemeenheid is voor een zwaarwegender doel meer geoorloofd.
Vastleggen en verantwoorden
Het is raadzaam om de uitkomsten van de genomen stappen vast te leggen. Ten eerste dient dit ter naslag en borging van keuzes die gemaakt zijn voor het ontwerp en de verdere ontwikkeling van de toepassing. Daarnaast kan het vastleggen van de genomen stappen helpen om keuzes en afwegingen beter te onderbouwen.
[1] Informatie over de Aanpak en bijbehorende handleiding Aanpak Begeleidingsethiek van ECP is te vinden op https://begeleidingsethiek.nl/.
[2] Aanpak Begeleidingsethiek: https://begeleidingsethiek.nl/wp-content/uploads/2021/05/Aanpak-begeleidingsethiek-gecomprimeerd.pdf
