Gedrag en cultuur

Gedragsverandering en Cultuur

Introductie

Duurzaam gedrag ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om bewuste keuzes van medewerkers, managers en bestuurders, ingebed in een ondersteunende organisatiecultuur. Deze pagina beschrijft hoe gedragsverandering systematisch aangepakt kan worden met behulp van het Behaviour Change Wheel (BCW). Deze aanpak steunt op breed sociaal wetenschappelijk onderzoek en wordt o.a. toegepast in het succesvolle project informatieveilig gedrag in de zorg.

Achtergrond: Het Behaviour Change Wheel (BCW)

Het Behaviour Change Wheel (Atkins et al., 2014) is een raamwerk voor het ontwerpen van effectieve gedragsinterventies. Centraal staat het COM-B model, dat stelt dat gedrag (Behaviour) voortkomt uit drie factoren:

Capabilities (Kunnen) – kennis, vaardigheden, mentale en fysieke capaciteit om gedrag uit te voeren.

Opportunities (Doen) – fysieke en sociale context die gedrag mogelijk of aantrekkelijk maakt.

Motivation (Willen) – reflectieve en automatische drijfveren om bepaald gedrag te vertonen.

Als al deze elementen op elkaar zijn afgestemd, is de kans op gewenst gedrag het grootst (B - Behaviour).

Analyse en Toepassing: COM-B in de Organisatie

Het COM-B model wordt gebruikt om:

Drempels en drijfveren te analyseren

Interventies te ontwerpen en evalueren

Veranderingen op individueel, team- en organisatieniveau in gang te zetten

Capabilities - Kunnen

Voorbeeld: medewerkers in een zorginstelling willen verduurzamen, maar weten niet hoe zij IT-leveranciers op CO2-reductie kunnen selecteren. Oplossing: trainingen en checklists ontwikkelen over duurzame inkoop.

Opportunities - Doen

Voorbeeld: bij de selectie van leveranciers zijn er geen prikkels of is er geen tijd om duurzaamheid mee te wegen. Oplossing: neem duurzaamheid op in aanbestedingscriteria en maak het onderdeel van beoordelingsgesprekken.

Motivation - Willen

Voorbeeld: duurzaamheid is een privé-onderwerp van enkele betrokkenen. Oplossing: verbind duurzaamheid aan bedrijfsdoelen, reputatie en beloningen; laat leidinggevenden voorbeeldgedrag tonen.

Interventies: Wat werkt?

Interventies kunnen verschillende functies hebben, zoals:

Training en educatie – vergroten van kennis en vaardigheden

Faciliteren – hulpmiddelen, processen, structuur

Belonen of bestraffen – extrinsieke motivatie versterken

Herstructureren van processen – duurzame keuze wordt standaard

Modelleren – ambassadeurs of rolmodellen aanstellen

Beleidscontext en Bestuur

Gedragsverandering vraagt om strategisch beleid:

Wettelijke druk – zoals de Europese rapportageverplichtingen (CSRD/ESRS)

Governancecodes – zoals de Nederlandse Corporate Governance Code waarin bestuurders zich moeten verantwoorden over duurzaamheid

Doelstellingen – 50% CO2-reductie in 2030, volledig uitstootvrij in 2050

Voorbeeld: een bestuurder stelt samen met de Chief Sustainability Officer jaarlijks doelen en koppelt deze aan strategische prioriteiten en rapportage.

Rollen en Verantwoordelijkheden

Werknemer

Brengt knelpunten en kansen in kaart

Zoekt naar manieren om duurzaamheid onderdeel te maken van het dagelijks werk

Gaat in gesprek met collega’s en leidinggevenden over verbeteringen

Werkgever/Leidinggevende

Analyseert drempels met het COM-B model

Richt processen en systemen zo in dat duurzaam gedrag logisch en haalbaar wordt

Stelt mensen aan die feedback ophalen en verbeteren

Toeleverancier

Gaat in gesprek met klanten over verduurzaming

Maakt ambities, doelen en voortgang transparant

Werkt samen met eigen leveranciers aan structurele verduurzaming

Voorbeeld uit de praktijk

De aanpak 'Informatieveilig gedrag in de zorg' laat zien hoe het COM-B in de praktijk kan worden toegepast op gedragsverandering. Zie: https://www.informatieveiliggedragzorg.nl/wegwijzer/

Bronnen

Atkins, L., Michie, S., & West, R. (2014). The Behaviour Change Wheel: A Guide to Designing Interventions.

Informatieveilig gedrag in de zorg: https://www.informatieveiliggedragzorg.nl/wegwijzer/